Aşil Tendonunun Ölümsüz Yolculuğu

Achilleus (Achilles, Aşil) mitoloji, sanat ve anatominin bir araya geldiği önemli figürlerden biridir. Topuğa bağlanan bir tendonun; yaratıcı düşünce bağlamında mitolojik bir esinti ile modern çağlara aktarılarak yaşamını derinleştirmesidir. Sanat ve tıbbın nikâhının uzun soluklu dönemine eklemlenmiş ve zenginleştirmiş mitlerinden biridir Achilles

(Resim 1 ve 2).

Aşil tendonu, neden bu adı almıştır? Truva (Troya) savaşının Yunanlar için en önemli kahramanı olan Achilles’in adı nasıl topuğumuza kadar ulaşabilmiştir? Bunu gelin hep birlikte sanat tarihi ve mitolojiler üzerinden anlamaya çalışalım.

 

Mitolojiler dünyası bir anlamda kehanetler dünyasıdır. Kahramanların ve hatta tanrıların bile yazgısı kehanetlere göre sınırlandırılabilir. Mite göre şöyle bir şey yaşanmıştır: Nereus kızı Thetis çok güzel bir kadındır, o kadar güzeldir ki Zeus bile onunla evlenmek ister. Bir kâhin Thetis’in oğlunun babasından daha güçlü olacağına dair kehanette bulununca Zeus evlenmekten vaz geçer. Tanrı bile olsa kendisinden güçlü bir oğul istemez. Baba ve oğullar arasındaki o kadim mücadele yeniden gün yüzüne çıkar. Zeus da bilindiği üzere iktidara gelebilmek için babasını yenmek durumunda kalmıştır. Kendisi de aynı kaderi yaşamak istemez. Bu nedenle Thetis bir insan ile evlendirilir. Evlendiği kişi Phthia kralı Peleus’dur ve Achilles’in babası olacaktır.

 

Gerçi Thetis'in birçok çocukları olur, ama bir ölümlü ile evlendiğine her zaman pişmanlık duymuştur. Çünkü çocukları kendisi gibi ölümsüz olamayacaklardır. Ölümsüzlüğü kim istemez ki? Bu dünyada ya öte dünyada, bir ölümsüzlük çağrısına kulak kabartmayan kaç kişi bulunur yeryüzünde? Gılgamış Destanı (Gilgamesh) yazılı en eski öyküdür bu iflah olmaz arzuyu anlatan, epik öyküyü paylaşmayı sonraya bırakarak devam edelim şimdilik.

 

Oğlunu ölümsüz kılmak için kutsal Styks ırmağının sihirli sularına sokmuştu annesi. Suya batırırken bir topuğundan tutmuştu Achilles’i. Tuttuğu topuğu suya temas etmediği için, vücudunda yaralanabileceği tek yer olarak kalmıştı. İşte burada aşil topuğu ve aşil tendonu kavramlarının nedenini anlamış olduk. Topuk ve Achilles tıp dünyasına bu benzerlikle adım atmış oluyordu. Achilles'in vücudunda suyla temas eden yerlere silah işlemeyecekti. Sadece topuğu hariç artık ölümsüz sayılabilirdi.

 

Bu mitolojik an birçok sanat eserine esin kaynağı olmuştur sonraları. Bunlar içerisinde en güzellerinden birine imza atmış sanatçı Rubens’tir (Peter Paul Rubens, 1577-1640). Barok eserlerin önemli yaratıcısı Rubens, İtalya ve İspanya’da yapılmış çok değerli yapıtların izinden giderek kendi dilini oluşturmuş ve daha çok dini, mitolojik ürünler sergilemiştir. Bu eserlerden biri de konumuzla ilgisi olması nedeniyle Achilles’in Hayatıdır (The Life of Achilles). Burada Achilles’in annesi tarafından ölümsüzlüğe taşınma çabası ve Styx nehrine sokuluşu da resmedilir

(Resim 3).

Achilles’in (Achilleus), Truva savaşının en önemli Yunan kahramanı olduğunu söylemiştik. Savaş kız kaçırma nedeniyle çıkmıştır mite göre. Bir ayağı da dünyanın ilk güzellik yarışmasına kadar uzanır. İnsanın zaaflarının bir gösterimi olan zengin simgesel anlatıları çözümlemeyi başka bir yazıya bırakarak devam edelim.

Savaş çıkınca kehanet de yüzünü gösterir. Savaş uzun sürecektir ve Achilles savaşa katılmazsa kazanılamayacak, savaşa katılırsa da ölecektir. Kehanetin güzelliğine bakın! Can tatlı, Achilles saklanır ama gerçekten de savaş uzar da uzar ve kazanılamaz. Çok dramatik anlar yaşanır bu süre içerisinde. Tabi yazgı belirlenmiş ya, ölecek kahraman, çıkıverir ortaya. Öyle kolay da olmaz. Onur, gurur, intikam, öfke gibi insan psikesinin en karanlık yönleri arzı endam ederler. En koyu gölgede saklanmış, bastırılmış ne varsa ortaya çıkar. Yoksa savaşlarda yaşanan bunca gözü dönmüşlükleri nasıl açıklayabiliriz başka türlü?

Achilles Truvalıları ezer geçer, en önemli kahramanlarını öldürür (Hector). Sonrasında, saraydan kız kaçırmasıyla ünlü Truvalı Paris, Apollon’un da yardımıyla Achilles’i topuğundan vurur ve öldürür. Zordur almak bizden kızı sözü bu tarihten itibaren mi ortaya çıktı bilinmez. Rubens, bu dramatik anı da çizimiyle ölümsüzleştirir (Resim 4). Rubens’in çizimlerinde çok sayıda sembolik figür de göze çarpmaktadır: Sfenks, Eros, yılan ejderha vd.

Öykü uzun. Kısaca, ana başlıklarından bahsederek uzatmamayı seçtim. Diğer yazılarda, yeri geldiğinde ayrıntılarına da girmeyi umuyorum. Kahraman Achilles, ölümü göze alarak savaşa katılır. Bir anlamda ölümsüzlüğe ulaşır, edebiyatta, sanatta, sinemada, mitolojide. Dünyada uzun bir yaşam beklemekteydi belki de onu, ölümsüzlük ise sevdiklerinin kalbinde yaşamaya devam etmektir. Kim bilir?