Antibiyotik Direnci

DÜNYANIN EN ACÄ°L HALK SAÄžLIÄžI SORUNU- ANTÄ°BÄ°YOTÄ°K DÄ°RENCÄ°

Doç. Dr. Tuba Dal. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı

 

Bakteri nedir?

Bakteriler, vücudumuzun içinde ve dışında bulunan tek hücreli organizmalardır. Birçok bakteri zararlı deÄŸildir. Ä°nsan bağırsağında yaÅŸayan bakteriler gibi insan saÄŸlığı için yararlı olan bakteriler de vardır. Ancak bakterilerin bir kısmı insanlarda hastalıklara neden olur.

Antibiyotik nedir? Ne iÅŸe yarar?

Antibiyotikler, hem insanlarda hem de hayvanlarda bakterilerin neden olduÄŸu enfeksiyonlarla mücadele eden ilaçlardır. Antibiyotikler bakterileri veya bakterilerin çoÄŸalmasını zorlaÅŸtırarak enfeksiyonlar ile savaşırlar. Antibiyotiklerin virüsler üzerinde herhangi bir etkisi yoktur.

 

Antibiyotik direncinde tehlike giderek artıyor

Antibiyotiklerin insan saÄŸlığında, tarım ve hayvancılık sektörlerinde gereksiz yere ve uygunsuz kullanılması, göçler, turizm, uluslararası seyahatlar ve hijyen eksikliÄŸi nedeniyle antibiyotik direnci küresel bir sorun haline gelmiÅŸtir. Dünyada, 2050 yılında ise antibiyotik direncinin 10 milyon ölüme sebep olabileceÄŸi tahmin edilmektedir.

 

Antibiyotik direnci nedir?

 Antibiyotik direnci, mikropların antibiyotiklerin etkilerine direnme kabiliyetidir.

 

Antibiyotik direncinin sonuçları nelerdir?

• Antibiyotik direnci söz konusu ise, o antibiyotik mikropları öldüremez veya üremelerini durduramaz.
• Bazı insanlar diÄŸerlerinden daha büyük risk altında olsa da, hiç kimsede antibiyotiÄŸe dirençli enfeksiyon riski tamamen ortadan kaldırılamaz.
• Dirençli organizmalara sahip enfeksiyonların tedavi edilmesi zor ve maliyetlidir.
• Antibiyotik direnç geliÅŸimi sonucunda, enfeksiyonlar tedavi edilemez hale gelebilir ve ölümlere neden olabilir.
• Bazen de bu enfeksiyonların tedavisi toksik alternatifler gerektirir.
• Antibiyotiklere dirençli bakteriler aile üyelerine, okul arkadaÅŸlarına ve çalışma arkadaÅŸlarına yayılabilir ve toplumu tehdit edebilir.

 

Bakteriler neden antibiyotiklere dirençli hale geliyor?

• Antibiyotikler, insan tıbbında en yaygın kullanılan reçeteli ilaçlardır ve zaman zaman hayat kurtarıcı ilaçlar olabilirler. Bununla birlikte, antibiyotiklerin yaklaşık %50'si reçetesiz olarak, sıklıkla ihtiyaç duyulmadığında, yanlış dozda veya yanlış sürede kullanılır.
• Aşırı, yanlış dozda, yanlış sürede antibiyotik kullanımı, antibiyotik direncinin baÅŸlıca nedenidir. Bir kiÅŸi antibiyotik aldığında, antibiyotiÄŸe hassas olan bakteriler (antibiyotiklerin hala etki edebildiÄŸi bakteriler) ölür, ancak antibiyotiÄŸe dirençli bakteriler çoÄŸalmaya devam eder. Aynı antibiyotik tekrar kullanıldığında artık bu antibiyotik sayıları artan dirençli bakterilere etki edemeyecektir.
• Gıda olarak tüketilecek hayvanlarda antibiyotik kullanılması antibiyotik direncinin önemli bir nedenidir. Bu nedenle bu hayvanlarda antibiyotikler veteriner gözetiminde kullanılmalı ve sadece bulaşıcı hastalığı tedavi etmek ve yönetmek için kullanılmalıdır. Büyümeyi teÅŸvik etmek için hayvanlarda antibiyotik kullanılmamalıdır.
• Antibiyotik dirençli bakterilerin insandan insana veya insan olmayan kaynaklardan çevreye yayılması da önemli bir faktördür.
• Antibiyotikler, soÄŸuk algınlığı, grip, boÄŸaz aÄŸrısı, bronÅŸit ve birçok sinüs ve kulak enfeksiyonu gibi viral enfeksiyonlara karşı etkili deÄŸildir. Bu hastalıklar için antibiyotiklerin yaygın kullanımı, antibiyotiklerin aşırı kullanımının antibiyotik direncinin yayılmasını destekler. Bu nedenle antibiyotikler akıllı kullanılmalıdır.

Antibiyotik direnç mekanizmaları nelerdir?

 

Bazı bakteriler bazı antibiyotiklere içsel direnç taşırlar. Kazanılmış direnç ise bakterinin bir antibiyotiÄŸe duyarlı iken dirençli hale gelmesidir. Bakteriler çeÅŸitli yollarla antibiyotiklere dirençli hale gelebilir. Bazı bakteriler, bir antibiyotiÄŸi zararsız hale getirebilir. DiÄŸerleri antibiyotikleri bakteri dışına pompalayabilir. Bazı bakteriler dış yapılarını deÄŸiÅŸtirebilirler, böylece antibiyotik bakteriye etki edemez.

Kendimi ve toplumu antibiyotik direncinden korumak için neler yapmalıyım?

• Bakteriler kaçınılmaz olarak insanlar tarafından geliÅŸtirilen antibiyotiklere direnme yollarını bulacaklardır, bu nedenle antibiyotiklere direnç geliÅŸiminin ve dirençli bakterilerin yayılımının önlenmesi saÄŸlık çalışanlarının olduÄŸu kadar toplumun da bir görevidir.
• ReçetelenmiÅŸ antibiyotiÄŸi tam olarak saÄŸlık uzmanınızın size söylediÄŸi gibi alın.
• Kalan ilaçları atın, saklamayın.
• Asla dozları atlamayın.
• SoÄŸuk algınlığı veya grip gibi viral bir enfeksiyon için asla antibiyotik kullanmayın.
• SaÄŸlık uzmanınıza asla reçeteye antibiyotik yazması için baskı yapmayın.
• Asla baÅŸka biri için reçete edilen antibiyotiÄŸi kullanmayın.

 

Kaynaklar

1. The Review on Antimicrobial Resistance. Chaired by Jim O’Neill. https://amr-review.org/sites/default/files/AMR%20Review%20Paper%20-%20Tackling%20a%20crisis%20for%20the%20health%20and%20wealth%20of%20nations_1.pdf. Aralık 2014.
2. Antibiotic Resistance Questions and Answers, Community, Centers for Disease Control and Prevention. https://www.cdc.gov/antibiotic-use/community/about/antibiotic-resistance-faqs.html. Nisan 2018.
3. WHO (2018) Country progress in the implementation of the global action plan on antimicrobial resistance: WHO, FAO and OIE global tripartite database. http://www.who.int/antimicrobial-resistance/global-action-plan/database/en/. Nisan 2018