Antibiyotik Direnci

DÜNYANIN EN ACİL HALK SAĞLIĞI SORUNU- ANTİBİYOTİK DİRENCİ

Doç. Dr. Tuba Dal. Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi, Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Dalı

 

Bakteri nedir?

Bakteriler, vücudumuzun içinde ve dışında bulunan tek hücreli organizmalardır. Birçok bakteri zararlı değildir. İnsan bağırsağında yaşayan bakteriler gibi insan sağlığı için yararlı olan bakteriler de vardır. Ancak bakterilerin bir kısmı insanlarda hastalıklara neden olur.

Antibiyotik nedir? Ne işe yarar?

Antibiyotikler, hem insanlarda hem de hayvanlarda bakterilerin neden olduğu enfeksiyonlarla mücadele eden ilaçlardır. Antibiyotikler bakterileri veya bakterilerin çoğalmasını zorlaştırarak enfeksiyonlar ile savaşırlar. Antibiyotiklerin virüsler üzerinde herhangi bir etkisi yoktur.

 

Antibiyotik direncinde tehlike giderek artıyor

Antibiyotiklerin insan sağlığında, tarım ve hayvancılık sektörlerinde gereksiz yere ve uygunsuz kullanılması, göçler, turizm, uluslararası seyahatlar ve hijyen eksikliği nedeniyle antibiyotik direnci küresel bir sorun haline gelmiştir. Dünyada, 2050 yılında ise antibiyotik direncinin 10 milyon ölüme sebep olabileceği tahmin edilmektedir.

 

Antibiyotik direnci nedir?

 Antibiyotik direnci, mikropların antibiyotiklerin etkilerine direnme kabiliyetidir.

 

Antibiyotik direncinin sonuçları nelerdir?

• Antibiyotik direnci söz konusu ise, o antibiyotik mikropları öldüremez veya üremelerini durduramaz.
• Bazı insanlar diğerlerinden daha büyük risk altında olsa da, hiç kimsede antibiyotiğe dirençli enfeksiyon riski tamamen ortadan kaldırılamaz.
• Dirençli organizmalara sahip enfeksiyonların tedavi edilmesi zor ve maliyetlidir.
• Antibiyotik direnç gelişimi sonucunda, enfeksiyonlar tedavi edilemez hale gelebilir ve ölümlere neden olabilir.
• Bazen de bu enfeksiyonların tedavisi toksik alternatifler gerektirir.
• Antibiyotiklere dirençli bakteriler aile üyelerine, okul arkadaşlarına ve çalışma arkadaşlarına yayılabilir ve toplumu tehdit edebilir.

 

Bakteriler neden antibiyotiklere dirençli hale geliyor?

• Antibiyotikler, insan tıbbında en yaygın kullanılan reçeteli ilaçlardır ve zaman zaman hayat kurtarıcı ilaçlar olabilirler. Bununla birlikte, antibiyotiklerin yaklaşık %50'si reçetesiz olarak, sıklıkla ihtiyaç duyulmadığında, yanlış dozda veya yanlış sürede kullanılır.
• Aşırı, yanlış dozda, yanlış sürede antibiyotik kullanımı, antibiyotik direncinin başlıca nedenidir. Bir kişi antibiyotik aldığında, antibiyotiğe hassas olan bakteriler (antibiyotiklerin hala etki edebildiği bakteriler) ölür, ancak antibiyotiğe dirençli bakteriler çoğalmaya devam eder. Aynı antibiyotik tekrar kullanıldığında artık bu antibiyotik sayıları artan dirençli bakterilere etki edemeyecektir.
• Gıda olarak tüketilecek hayvanlarda antibiyotik kullanılması antibiyotik direncinin önemli bir nedenidir. Bu nedenle bu hayvanlarda antibiyotikler veteriner gözetiminde kullanılmalı ve sadece bulaşıcı hastalığı tedavi etmek ve yönetmek için kullanılmalıdır. Büyümeyi teşvik etmek için hayvanlarda antibiyotik kullanılmamalıdır.
• Antibiyotik dirençli bakterilerin insandan insana veya insan olmayan kaynaklardan çevreye yayılması da önemli bir faktördür.
• Antibiyotikler, soğuk algınlığı, grip, boğaz ağrısı, bronşit ve birçok sinüs ve kulak enfeksiyonu gibi viral enfeksiyonlara karşı etkili değildir. Bu hastalıklar için antibiyotiklerin yaygın kullanımı, antibiyotiklerin aşırı kullanımının antibiyotik direncinin yayılmasını destekler. Bu nedenle antibiyotikler akıllı kullanılmalıdır.

Antibiyotik direnç mekanizmaları nelerdir?

 

Bazı bakteriler bazı antibiyotiklere içsel direnç taşırlar. Kazanılmış direnç ise bakterinin bir antibiyotiğe duyarlı iken dirençli hale gelmesidir. Bakteriler çeşitli yollarla antibiyotiklere dirençli hale gelebilir. Bazı bakteriler, bir antibiyotiği zararsız hale getirebilir. Diğerleri antibiyotikleri bakteri dışına pompalayabilir. Bazı bakteriler dış yapılarını değiştirebilirler, böylece antibiyotik bakteriye etki edemez.

Kendimi ve toplumu antibiyotik direncinden korumak için neler yapmalıyım?

• Bakteriler kaçınılmaz olarak insanlar tarafından geliştirilen antibiyotiklere direnme yollarını bulacaklardır, bu nedenle antibiyotiklere direnç gelişiminin ve dirençli bakterilerin yayılımının önlenmesi sağlık çalışanlarının olduğu kadar toplumun da bir görevidir.
• Reçetelenmiş antibiyotiği tam olarak sağlık uzmanınızın size söylediği gibi alın.
• Kalan ilaçları atın, saklamayın.
• Asla dozları atlamayın.
• Soğuk algınlığı veya grip gibi viral bir enfeksiyon için asla antibiyotik kullanmayın.
• Sağlık uzmanınıza asla reçeteye antibiyotik yazması için baskı yapmayın.
• Asla başka biri için reçete edilen antibiyotiği kullanmayın.

 

Kaynaklar

1. The Review on Antimicrobial Resistance. Chaired by Jim O’Neill. https://amr-review.org/sites/default/files/AMR%20Review%20Paper%20-%20Tackling%20a%20crisis%20for%20the%20health%20and%20wealth%20of%20nations_1.pdf. Aralık 2014.
2. Antibiotic Resistance Questions and Answers, Community, Centers for Disease Control and Prevention. https://www.cdc.gov/antibiotic-use/community/about/antibiotic-resistance-faqs.html. Nisan 2018.
3. WHO (2018) Country progress in the implementation of the global action plan on antimicrobial resistance: WHO, FAO and OIE global tripartite database. http://www.who.int/antimicrobial-resistance/global-action-plan/database/en/. Nisan 2018