Åžarbon

Åžarbon

Bacillus anthracis tarafından oluÅŸturulan, esas olarak ot yiyen hayvanların (koyun, keçi, sığır gibi) hastalığı olup insanlara hasta hayvanlar tarafından doÄŸrudan veya dolaylı yolla bulaÅŸan bir enfeksiyondur. Åžarbonun hastalığı hayvanlara ÅŸarbon mikrobunun bulaÅŸtığı ot, kök veya hayvan yemleri yenmesi ile bulaşır. Ayrıca ÅŸarbon mikrobu taşıyan etlere konan sinekler de bu mikrobun çevreye yayılmasını kolaylaÅŸtırır. Åžarbon hastalığı nedeni ile ölen hayvanların etlerinin etobur hayvanlar tarafından yenilmesi sonucunda bu hayvanlar dışkıları aracılığı ile ÅŸarbon mikrobunun topraÄŸa yayılmasına katkıda bulunurlar. Åžarbon mikrobu bulunan etlerden elde edilen et ve kemik unu gibi maddeler ile hazırlanan yem ve yem katkı maddeleri ile hayvanların beslenmesi sonucunda çiftlik hayvanlarına bulaÅŸabilmektedir. Bu yollarla çevreye saçılan Åžarbon mikrobu keçi, koyun, domuz, at, inek vb. ehil veya vahÅŸi hayvanlarda hastalığa neden olur. Åžarbon hastalığı insanlara hasta hayvanların kesilmesi, derisinin yüzülmesi gibi iÅŸlemler sırasında derisi, eti ve yünü ile doÄŸrudan temas sonucunda veya hasta hayvanların etlerinin iyi piÅŸirilmeden yenmesi sonucunda bulaÅŸmaktadır. Bu nedenle ÅŸarbon aynı zamanda bir meslek hastalığı olup hayvancılıkla uÄŸraÅŸan kiÅŸiler, veterinerler, mezbaha çalışanları ve kasaplar risk altındadırlar. Åžarbon vakalarının sayısı sıklıkla yaz ve sonbahar aylarında artış göstermektedir.

Cilt Åžarbonu: Vakaların %95'i cilt ÅŸarbondur. Vücuda alındıktan sonra kuluçka süresi 1-5 gün kadardır. Hastalık, baÅŸta küçük bir deri kabartısı ise baÅŸlar, kabartı ilerleyerek 1-2 gün sonra bir içi su dolu baloncuÄŸa dönüÅŸür. Bu baloncuk içindeki sıvıda irinleÅŸme görülmez, aÄŸrısızdır ve deÄŸiÅŸik miktarlarda ÅŸiÅŸlik görülebilir. ÅžiÅŸlik yaygın olabilir ve tüm yüze ve boyuna yayılabilir. OluÅŸan baloncuk ortası siyah ülsere neden olur. Hastalarda ateÅŸ, halsizlik, baÅŸ aÄŸrısı ve yaygın ödem gözlenir. Deri lezyonuna yakın bölgelerdeki lenf bezlerinde ÅŸiÅŸlik ve aÄŸrı görülebilir. Ülserli bölgede yaklaşık 1-5 cm boyutunda siyah yara oluÅŸur. 2-3 hafta sonra bu yara bir iz bırakarak iyileÅŸebilir. Hastalığın bu formunda mikrobun kana karışması nadir görülür.

Solunum Åžarbonu: "Yün EÄŸiricilerin Hastalığı" olarak bilinir. Kuluçka zamanı 1-6 gündür; ancak bu sürenin 60 güne dek uzadığı görülmüÅŸtür. Åžarbon dışında pek çok hastalıkta da görülebilen baÅŸ aÄŸrısı, halsizlik, baÅŸ dönmesi, kas aÄŸrısı, yorgunluk, bulanık görme, kuru öksürük ve göÄŸüste hafif rahatsızlık hissi ÅŸarbonun ilk belirtileri arasındadır. Bu belirtilerden 2-3 gün sonra kısmi bir iyileÅŸme dönemini ani ateÅŸ yüksekliÄŸi, öksürük aşırı terleme, hızlı nabız ve göÄŸüs aÄŸrısının eÅŸlik ettiÄŸi solunum yetmezliÄŸi izler. Ayrıca göÄŸüs ve boyunda ödem görülür. Erken ve etkili bir tedavi verilmeyen hastalarda ölümcül olabilmektedir. Ancak doÄŸal yoldan geliÅŸen solunum yolu ÅŸarbonu günümüzde oldukça nadirdir. EÄŸer görülürse planlı bir ÅŸarbon spor yayılım ihtimali hemen akla gelmelidir.

AkciÄŸer ÅŸarbonu, aynı zamanda deri ve bağırsak ÅŸarbonu olan hastalarda ÅŸarbon mikrobunun kana karışarak akciÄŸere ulaÅŸması sonucunda da görülebilir. Bu olgularda mikropların akciÄŸere ulaÅŸması soncunda kanama ve zatüre geliÅŸir. Bu hastaların balgamında ÅŸarbon mikrobu saptanabilir.

Sindirim sistemi ÅŸarbonu:

Sindirim sistemi ÅŸarbonu ve boÄŸaz ÅŸarbonu olarak 2’ye ayrılır:

BoÄŸaz Åžarbonu: Åžarbon mikrobu taşıyan etlerin iyi piÅŸirilmeden yenmesi sonucunda bulaşır. Kuluçka süresi 2-5 gündür. Bu hastalarda boÄŸaz aÄŸrısı veya bademcikler üzerinde yaralar ve ateÅŸ görülebilir. Boyun veya çene altındaki lenf bezlerinde iltihap geliÅŸmesi veya ödem nedeniyle boyun aÄŸrısı görülebilir.

Sindirim sistemi ÅŸarbonu

Åžarbonun olaÄŸan konağı olan ot yiyen hayvanlarda sindirim sistemi ÅŸarbonu oldukça sık görülürken, insanlarda oldukça nadir görülür. Sindirim sistemi ÅŸarbonu bulantı, kusma ve ateÅŸ gibi belirtilerle baÅŸlar. Hastalığın ilerleyen dönemlerinde karında sıvı toplanmaya baÅŸlar, ciddi bir karın aÄŸrısı kanlı kusma ve kanlı ishal görülür. Her iki formda da tedavi varsa, ölüm oranı %10'dur

Åžarbondan Korunma:

1. EÄŸer sahada, ÅŸarbondan ölmüÅŸ hayvanlar varsa, insanlar aşılanmalı, hayvanların ölüleri yakılmalı veya topraÄŸa derin gömülmelidir. ; bu hayvanların etleri ve karkasları kullanılmamalıdır
2. Tarım alanlarında, ÅŸarbonun sık görüldüÄŸü bulunduÄŸu bölgelerdeki hayvanların ve risk altında olan insanların aşılanması önerilir
3. Ayrıca hastalıktan ölen hayvanların etinin yenmemesi ve çevreye yeniden mikrop saçmaması için karkasın derin gömülmesinin saÄŸlanması gerekir.
4. Hasta hayvanın temas ettiÄŸi yerler de mikrop öldürücüler ile temizlenmelidir.

Kaynaklar

1. ErkekoÄŸlu P, Koçer-GümüÅŸel B. Biyolojik SavaÅŸ Ajanları: Tarihçeleri, Patofizyolojileri, Tanıları, Tedavileri ve Önlemler. 2018;32.
2. ÖÄŸütlü A. Åžarbon. J Exp Clin Med. 30 Ocak 2013;29(s3):S155-62.
3. Ertek M. ÅžARBONUN ÜLKEMÄ°ZDEKÄ° DURUMU.