Tüberküloz

Uzm. Dr. Müge Özgüler

Elazığ Fethi Sekin Şehir Hastanesi

İnfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji

 

TÜBERKÜLOZ (VEREM) NEDÄ°R?

 

Tüberküloz; Mycobacterium tuberculosis adı ile bilinen bakterinin neden olduÄŸu bir hastalıktır. Bu bakteri genellikle akciÄŸerlere yerleÅŸir, fakat akciÄŸer dışında da böbrek, bel omurları ve beyine de yerleÅŸerek infeksiyona neden olabilir. Sonuç olarak latent (uyuyan) tüberküloz ve tüberküloz hastalığına neden olabilmektedir. Tüberküloz hastalığı, tedavi edilmediÄŸi taktirde ölümcül bir hastalıktır.  

 

Tüberküloz Nasıl Bulaşır?

Tüberküloz bakterisi, bir kiÅŸiden baÅŸka bir kiÅŸiye öksürük, konuÅŸma veya ÅŸarkı söyleme esnasında havaya saçılan bakterilerin solunum yoluyla alınmasıyla ile bulaşır. Ancak tüberküloz; el sıkışmayla, yiyecek içecek paylaşımıyla, yatak çarÅŸafları, ortak tuvalet kullanımı, diÅŸ fırçaları veya öpüÅŸmeyle bulaÅŸmaz.

Bakteri solunum yoluyla alındıktan sonra akciÄŸere yerleÅŸir ve büyümeye baÅŸlar. Oradan lenf bezi, böbrek, omurga ve beyin gibi vücudun diÄŸer organlarına yayılabilir. YerleÅŸtiÄŸi organa baÄŸlı olarak lenf bezi infeksiyonu, böbrek infeksiyonu, omurga kemiklerinde infeksiyon ve menenjit gibi tablolara sebep olabilir. Sadece akciÄŸer tüberkülozu ve soluk borusunu (larenks) tutatn tüberküloz hastaları bulaÅŸtırıcıdır. Tüberküloz hastaları her gün vakit geçirdiÄŸi ev bireyleri, iÅŸ yada okul arkadaÅŸlarına hastalığı bulaÅŸtırırlar.

 

Kimler Tüberküloz için risk grubundadır?

Ä°nsanlar tüberküloz bakterisi ile infekte olduktan birkaç hafta sonra bakteriye karşı bağışıklık yanıtı geliÅŸmesi halinde hastalık ortaya çıkmaktadır. Bir kısım insanlarda ise, baÅŸka bir neden dolayı bağışıklıkta zayıflama olması halinde yıllar sonra hastalık oluÅŸmaktadır. Uyuyan (Latent) tüberkülozu olup, tedavi almayan hastaların %5-10 unda hayatlarının herhangi bir döneminde bağışıklık sistemleri normal olsa bile hastalık ortaya çıkmaktadır.

Genellikle tüberküloz için yüksek risk grubunda olan kiÅŸiler; Tüberküloz ile yeni infekte olanlar, herhangi bir tıbbi tedavi ile immün sistemi zayıflayanlar, uç yaÅŸlar (çok büyük veya çok küçük yaÅŸlar), diyabet, böbrek yetmezliÄŸi, AIDS hastalığı, ileri derecede zayıf olanlar, silikozis hastalığı, organ nakli, baÅŸ boyun kanseri olanlar, steroid tedavisi gereken hastalığı olanlar (romatoid artrit, chrohn vs gibi) dır.

 

Tüberkuloz hastalığı semptom ve bulguları nelerdir?

Tüberküloz ile infekte olan herkeste hastalık ortaya çıkmaz. Tüberküloz bakterisi alındıktan sonra uyuyan (latent) tüberküloz veya tüberküloz hastalığı ortaya çıkar.

 

Uyuyan (Latent) Tüberküloz Ä°nfeksiyonu:

Tüberküloz bakterisi insan vücudunda hastalık oluÅŸturmadan da bulunabilir. Bu durum uyuyan (latent) tüberküloz olarak tanımlanmaktadır. Bağışıklık sistemi bakteriyle savaÅŸabilmekte ve büyümesine engel olmaktadır. Uyuyan (latent) infeksiyonun da hastada herhangi bir semptom olmayabilir, kendini hasta hissetmeyebilir. Genellikle bu hastalarda deri testi ve kan tüberküloz testleri pozitiftir. EÄŸer uyuyan (latent) infeksiyonu saptanan kiÅŸiler tedavi almazlarsa hayatlarının herhangi bir döneminde tüberküloz hastalığı ortaya çıkabilir. Fakat birçok uyuyan (latent) tüberküloz olgusunda bakteri hayat boyu inaktif kalır, tüberküloz hastalığı hiç geliÅŸmez.

Tüberküloz hastalığı

KiÅŸinin bağışıklık sistemi bakteriyi durduramadığında bakteri aktif hale gelir. Bakterinin aktif hale gelerek, vücutta çoÄŸalması durumu tüberküloz hastalığı olarak bilinmektedir. Bağışıklık sistemi zayıf olan insanlarda, normal bağışıklık sistemine sahip insanlara göre daha fazla tüberküloz hastalığı geliÅŸme riski vardır. Tüberküloz hastalığında hastalık belirtileri görülmekte ve bulaÅŸtırıcılık gözlenmektedir.

Tüberküloz hastalığı olanlarda; üç haftadan daha uzun süren kötü öksürük, göÄŸüs aÄŸrısı, kanlı balgam, kilo kaybı ve iÅŸtahsızlık, halsizlik, üÅŸüme titreme, gece terlemesi gibi ÅŸikayetler ortaya çıkar.

 

Tüberküloz tanısı nasıl konulur?

            Tüberküloz hastalığı ile ilgili ÅŸikayetleri olan kiÅŸiler en yakın saÄŸlık kuruluÅŸuna baÅŸvurmalıdır. Burada hastalara öncelikli olarak ayrıntılı bir muayene yapılmakta, ardından bir takım tanısal testler istenmektedir. Ayrıntılı kan testleri, akciÄŸer radyografik incelemeler, balgam ve ya diÄŸer hasta örneklerinden yapılan testleri incelenmektedir. Özellikle akciÄŸer tüberkülozunda balgam oldukça deÄŸerli ve gereklidir. Balgam çıkaran bir hastada özellikle sabah uyandıktan sonra alınan ilk balgam Aside Dirençli boyama (ARB) ile boyama ile boyanmakta ve tüberküloz basili aranmaktadır. Ancak kesin tanı balgamda tüberküloz basilini saptamak için yapılan balgam kültürü pozitifliÄŸi ile konmaktadır. AkciÄŸer dışı tüberküloz tanısı için ise, tüberküloz basilinin yerleÅŸtiÄŸi organdan örnekleme yapılarak, ARB boyama ve kültür testleri yapılabilmektedir. Ayrıca, hasta örneklerinde basilin genetik yapısının arandığı moleküler tanı testleri de kullanılmaktadır. Tanıya ek katkısı olması açısından, Tüberküloz Deri testi (TDT) yapılabilir.

 

Tüberküloz Deri testi-Mantoux tüberkülin deri testi (TDT)

Tüberküloz Deri testinde sol ön kol orta kısmına test solüsyonu (PPD) enjektörle cilt içerisine küçük bir kabarcık oluÅŸturana kadar verilir.  48-72 saat sonra testle oluÅŸan kabarcık cetvelle ölçülür. Daha önce tüberküloz aşısı yaptıranlarda oluÅŸan kabarcığın >15 mm, aşı yaptırmamış olanlarda ise >10 mm olması tüberküloz temasını ve testin pozitif olduÄŸunu gösterir.

 

Tüberkülozdan nasıl korunabiliriz?

Tüberküloz hastalığı olan biriyle temas edilmesi halinde en yakın saÄŸlık kuruluÅŸuna baÅŸvurulmalı Ancak, sadece aktif akciÄŸer ve ya soluk borusu (larenks) tüberkülozu bulaÅŸtırıcı olduÄŸu için, temas edilen kiÅŸinin aktif tüberkülozu olduÄŸundan emin olunmalıdır. Tüberküloz hastalarına temas etmiÅŸ olanlara tüberküloz deri testi yapılmalıdır. Testte pozitiflik olması halinde, hekim tarafından tüberküloz geliÅŸmemesi için gerekli takip ve tedaviler planlanır. 

Basili alan bazı insanlarda birkaç hafta içerisinde hastalık belirtileri ortaya çıkabileceÄŸi gibi bazılarında yıllar sonra herhangi bir nedenden bağışıklık sistemi zayıfladığında ortaya çıkabilir. Bazı insanlarda ise hastalık hiç ortaya çıkmaz.

 

Tüberküloz Aşısı  (BCG):

Korunmada en önemli ve etkin yol önlemedir. Bacille Calmette-Guérin (BCG) aşısı tüberküloz hastalarını önlemek için yapılan bir aşıdır. 0.05 ml intra dermal uygulanır. Türkiye’de SaÄŸlık Bakanlığı GeniÅŸletilmiÅŸ Bağışıklama Programı çerçevesinde, doÄŸumdan 2 ay sonra yani 3. ay içerisinde olan bebeklere tüberküloz aşısı yapılmaktadır. Aşıdan 2 ila 6 hafta sonra kırmızı sivilce görünümlü bir kabarıklık oluÅŸur. Ardından ülserleÅŸir ve sonunda skar (yara izi) bırakarak iyileÅŸir. Bu dönemde herhangi bir tedaviye gerek yoktur. YenidoÄŸanların yaklaşık %5-10 unda bu reaksiyon oluÅŸmayabilir. 

Aşıya baÄŸlı yan etkiler genellikle kendiliÄŸinden geriler. Özellikle aşı yapılan bölgede nadiren büyük ülserler, abse formasyonları, büyük ve geniÅŸ skarlar ortaya çıkabilir. Daha nadir olarak da, koltuk altında lenf bezinde ÅŸiÅŸlik, kızarıklık ve kemik iltihabı görülebilir.

 

Risk gruplarının takip edilmesi ve latent tüberkülozu olanların tedavi edilmesi

• AIDS hastalığı olanlar
• Son iki yıl içinde tüberküloz bakterisi ile infekte olanlar
• Bebekler ve genç çocuklar
• Yasa dışı madde- ilaç kullananlar
• Bağışıklık sistemini zayıflatan baÅŸka hastalığı olanlar (kanser, Kemoterapi, steroid tedavisi vs)
• YaÅŸlılar
• GeçmiÅŸte yeterli tüberküloz tedavisi almayan tüberküloz hastalığı öyküsü olanlar

gibi tüberküloz için yüksek risk grubunda olanlar hem kendilerinde tüberküloz hastalığı geliÅŸmemesi, hem de hastalığı topluma bulaÅŸtırmamaları için tedavi edilmelidir.

 

Seyahat esnasında tüberküloz bulaÅŸmasını önlemek için öneriler.

Tüberküloz sıklığının yüksek olduÄŸu ülkelere seyahat edilmesi durumunda, kalabalık ortamlarda yakın ve uzun süreli temastan kaçınılmalıdır. Bu tarz uzun süreli yakın temas gerekmesi halinde solunum yolları için koruyucu ekipmanlarla önlemler alınmalıdır. Tüberküloz hastaları ile uzun süreli yakın temasta bulunan kiÅŸilere tüberküloz deri testi yada spesifik tüberküloz kan testi yapılmalıdır. Seyahate çıkacak olanlara, seyahat öncesi TDT yapılması seyahat dönüÅŸü 8-10 hafta sonra TDT’ nin tekrar edilmesi önerilmektedir. Tekrarlayan ve ya uzun süreli temaslılarda yıllık TDT yapılması önerilmektedir.